In oktober 2023 werd in 23 vergisters in Groningen, Friesland en Drenthe amfetamineresten in het digestaat gevonden. Met grote verbazing heeft het Platform Groen Gas hier kennis van genomen en is direct in actie gekomen in een coördinerende rol om uit te zoeken wat er precies aan de hand was. Hierbij lag de focus op de samenwerking met betrokken overheden, het verrichten van onderzoek naar de oorzaak, het in kaart brengen van vergelijkbare situaties uit het verleden en continue toetsing van wetgeving. Hierin is nauw samen gewerkt Ekwadraat en Arch-Green Projects, die meewerkten in opdracht van de getroffen ondernemers.
Eigen onderzoek door ondernemers
Betrokken instanties kozen direct de insteek dat de gevonden amfetamineresten afkomstig zouden zijn van drugsafval dumping in vergisters. De gedupeerde bedrijven en het Platform Groen Gas constateerden dat dat niet aannemelijk was; het is heel vreemd om in een keer bij twee derde van alle bedrijven deze (lage) waarden aan te treffen. Als de bron drugsdumping zou zijn, zou er sprake zijn van een ander analysebeeld. In de regel wordt bij drugsdumping een combinatie gevonden van meerdere drugs, dat was hier niet aan de orde. Ook zijn er geen resten van druggrondstoffen gevonden. Ook niet in ingaande stromen. Voor vergistingsinstallaties geldt een AA-lijst met producten die gebruikt mogen worden voor de productie van biogas. Alle 23 betrokken ondernemers konden aantonen dat ze zich aan die lijst hebben gehouden. Bovendien is amfetamine een eindproduct, dat dump je niet zomaar.
Voorbarige aannames en conclusies
De voorbarige conclusie van drugsdumping is een van de redenen geweest dat verschillende ondernemers zelf hebben onderzocht of er een verbindende factor zat tussen de 23 bedrijven en het vervuilde digestaat. Er is gekeken naar kruisbesmetting in transport. Daar zat geen oorzaak. Ook de ingaande stromen zijn nader onderzocht, maar gaven ook geen oorzaak. Het werd steeds duidelijker dat er iets speciaals aan de hand was. Dit was voor het Platform een reden een brandbrief te sturen naar verschillende ministeries met het verzoek tot een snelle oplossing te komen voor het in bedrijf houden van de getroffen bio-vergisters.
Vijf potentiële herkomstroutes
Er zijn vijf verschillende herkomst routes onderzocht. De eerste twee zijn hierboven al benoemd en geven geen oorzaak. De focus is na ongeveer twee maanden verlegd naar andere mogelijke herkomstroutes.
- De mogelijkheid dat amfetamines door – al dan niet bewuste – aanvoer van mest – en/of co-producten in een vergister terecht zijn gekomen. In geen van de onderzochte ingaande stromen is amfetamine aangetroffen.
- De mogelijkheid dat de amfetamines door – al dan niet bewuste – drugsafval dumping direct in de vergisters terecht zijn gekomen. Illegale dumping van amfetamine is onwaarschijnlijk, onder andere omdat amfetamine een kostbaar (eind)product is wat zich niet leent voor dumping.
- De mogelijkheid tot vorming van amfetamine in de vergister. Dit was inmiddels theoretisch bevestigd door verschillende bronnen als BioClear Earth en de Rijksuniversiteit Groningen.
- De mogelijkheid dat de combinatie van de testvloeistof in de analysemethode met de inhoud van het digestaat iets creëert dat op amfetamine lijkt. Deze theorie is na onderzoek ook uitgesloten.
- De fout-positieve mogelijkheid: een uitslag die ten onrechte positief is omdat wordt aangenomen dat de stof die aanslaat op de samenstelling van amfetamine, ook echt amfetamine is. Ook deze is uitgesloten.
De aanname dat er sprake was van drugafvaldumping is vanuit alle betrokken instanties niet onderbouwd. Het vermoeden dat amfetamine als procesafhankelijke stof geproduceerd wordt, werd steeds waarschijnlijker. De verschillen in gehalten lijken verklaard te worden door de hogere waarden die gevonden werden bij vergisters die werken op hogere temperaturen en hogere percentages eiwitten in de ingaande voeding. Onderzoek in andere vergisters en in het buitenland toonde tot ieders verrassing ook amfetamineresten aan. Omdat uit geen van de andere routes een oorzaak kwam en meerdere ingezette analyses alleen maar amfetamineresten aantoonden, is de vorming van amfetamine in de vergister als enige oorzaak overeind gebleven. Inmiddels is aanvullend laboratorium onderzoek gaande om nog meer overtuigend bewijs te krijgen.
Impasse doorbroken
Eind november is het gelukt om in gesprek te komen met de gedeputeerden van de drie provincies. Hierdoor ontstond een opening om niet ‘over’ maar ‘met’ elkaar te praten. Uiteindelijk hebben de provincies twee onafhankelijke advocatenkantoren ingeschakeld die de zaak hebben onderzocht. Zij trokken daaruit drie conclusies:
- De meststoffenwet zegt niets over amfetamine en er is ook geen gevaar voor de voedselproductie op de bodem aangetoond.
- De afvalstoffenwet bleek in deze zaak niet van toepassing.
- De Opiumwet bleek wel van toepassing, maar niet toepasbaar.
Deze conclusie legde een goede basis voor vervolggesprekken waardoor de drie provincies, samen met 10 gemeenten inclusief eigen colleges op één lijn kwamen. Daarnaast stelden de ministeries van EZK, I&W en LNV in januari een onafhankelijke crisismanager aan. Dit, in combinatie met gedegen analyses van alle beschikbare feiten, heeft de gedeputeerden van de drie provincies in februari doen besluiten de 23 getroffen productiebedrijven weer vrij te geven.
Hoe nu verder?
Alle vergisters draaien weer, maar daarmee is dit dossier nog niet afgerond. Er is flinke financiële schade ontstaan bij ondernemers die werken aan claims. De hele sector werkt met elkaar aan de onnodige imagoschade die is ontstaan. Daarnaast wordt met alle partijen gewerkt aan (test)protocollen, een actieplan en optimale, open communicatie.
